Tanım
Subkortikal Enfarkt ve Lökoensefalopati ile giden Otozomal Dominant Serebral Arteriyopati veya daha sık kullanılan ismiyle CADASİL inme ve benzeri diğer bozukluklara yol açan genetik bir hastalıktır. Bu sendrom öncelikli olarak beyin damarları olmak üzere küçük damarlardaki kan akışına etki etmektedir. Bu damarların çevresindeki kas hücreleri (damar çevresi düz kas hücreleri) normal dışı hale gelir ve zamanla ölürler. Beyinde gelişen damar hasarı (arteriyopati) genellikle görsel hissin veya auraların eşlik ettiği migrene veya tekrar eden nöbetlere sebep olabilir (epilepsi).
Hasar gören damarlar vücudun genelinde kan akışını azaltır ve doku ölümlerine sebep olur(infarkt). Beyinde gerçekleşen bir infarkt ise inmeye sebep olabilir. CADASİL e sahip insanlarda inme, tipik olarak orta yaşlarda gerçekleşmektedir bununla beraber çocukluktan yetişkinliğe kadar herhangi bir zamanda gerçekleşme ihtimali de mevcuttur. Bu sendroma sahip insanlar yaşamları boyunca inmeyi sıklıkla birden fazla kere geçirirler. İnmenin tekrar tekrar gerçekleşmesi ise bireylerde beyin hasarına sebep olmaktadır. Mantıklı düşünme ve hafızayı da içeren korteksaltı bölgede gerçekleşen inmeler aşamalı olarak entelektüel fonksiyonun yok olmasına (bunama) ve duygusal durum ve kişilikte değişimlere yol açar.
CADASIL’ e sahip çoğu insanda ayrıca beyindeki beyaz maddenin doku yapısının değişimiyle oluşup MRI da görüntülenebilen lökoensefalopati de görülebilmektedir
CADASIL’ in etki ve semptomlarının görülmeye başlanmasının yaşı bu semptomların şiddeti gibi kişiden kişiye büyük miktarlarda değişmektedir.
CADASIL’ in kalp krizi ve inmenin risk faktörleri olan yüksek tansiyon ve kolesterolle bağlantısı yoktur ancak CADASIL’ e sahip olan insanlar bu sağlık problemlerine de sahip olabilir.
Görülme Sıklığı
CADASIL kuvvetle muhtemel nadir bir hastalıktır bununla birlikte prevalansı bilinmemektedir.
Genetik Değişiklikler
NOTCH3 genindeki mutasyonlar CADASIL’ e yol açmaktadır.NOTCH3 geni damar çevresi düz kas hücrelerinin normal fonksiyon ve hayatta kalması için önemli olan Notch3 reseptör proteininin oluşumunda rol oynamaktadır. Belirli moleküller bu reseptöre bağlandığı zaman reseptör hücrenin çekirdeğine sinyal gönderir sonra bu sinyal damar düz kas hücrelerindeki belirli genleri aktive edilmesine yol açar.
NOTCH3 genindeki mutasyonlar hücrenin normal fonksiyon ve hayatta kalmasını engelleyen olağandışı Notch3 reseptörlerinin üretimine sebep olmaktadır. Ayrıca Notch3 reseptörlerinin bozulması hücrenin kendi kendini yok etmesine (apoptoz) neden olur. Beyinde oluşan bu hücre kaybı ise CADASIL’ in işaret ve semptomlarının oluşmasına sebebiyet vermektedir.
Genetik Aktarım Modeli
CADASIL otozomal baskın bir aktarım modeline sahiptir yani her hücrede mutasyona uğramış bir NOTCH3 geni kopyası sendromun oluşmasına yeterli olmaktadır.
Çoğu vakada sendroma sahip birey mutasyonlu geni ebeveynlerinden birinden almaktadır. Yalnızca bazı nadir durumlarda NOTCH3 geninde yeni mutasyonlar oluşabilmektedir; bu durumlar ailesinde hastalığa dair bir geçmiş olmayan bireylerde meydana gelmektedir.
Kaynakça
1) https://www.omim.org/
2) https://rarediseases.info.nih.gov/diseases
3) https://www.orpha.net/consor/cgi-bin/Disease_Search.php
4) https://ghr.nlm.nih.gov/condition
5)https://rarediseases.org/for-patients-and-families/information-resources/rare-disease-information/