Açıklama
Pelizaeus-Merzbacher hastalığı beyin ve omuriliği (merkezi sinir sistemi) içeren kalıtsal bir durumdur. Bu hastalık lökodistrofi adı verilen genetik bozukluk grubundan bir tanesidir. Lökodistrofiler, sinirleri koruyan ve sinir uyarılarının etkili bir şekilde iletilmesini sağlayan miyelinin dejenerasyonu ile karakterizedir. Pelizaeus-Merzbacher hastalığı miyelin oluşamaması nedeniyle ortaya çıkar (demiyelinizasyon). Sonuç olarak, bu durumdaki bireylerin dil ve bellek gibi zayıflamış zihinsel işlevleri ve konuşma ve koordinasyon gibi gecikmiş motor becerileri vardır. Tipik olarak, motor becerileri zihinsel işlevlerden daha ciddi olarak etkilenir; motor becerileri gelişimi daha yavaş ortaya çıkma eğilimi gösterir ve genellikle kişinin genç yaşlarında durur, daha sonra kademeli olarak bozulur.
Pelizaeus-Merzbacher hastalığı klasik ve connatal tiplere ayrılır. Bu iki tipin şiddetleri farklılık göstermekle birlikte özellikleri birbiriyle çakışabilir.
Klasik Pelizaeus-Merzabacher hastalığı daha yaygın olan tiptir. Yaşamın ilk yılında, Klasik Pelizaeus-Merzbacher’den tipik olarak etkilenenler; zayıf kas tonusu (hipotoni), gözlerin istemsiz hareketi (nistagmus) ve sürünmek ve yürümek gibi motor becerilerin gelişiminde yaşanan gecikmelerdir. Çocuk büyüdükçe nistagmus genellikle durur ancak kas sertliği (spastisite), hareket ve denge sorunları (ataksi), istemsiz sarsıntı (koreiform hareketler) olmak üzere diğer hareket bozuklukları gelişir.
Connatal Pelizaeus-Merzbacher hastalığı iki tipten daha şiddetli olanıdır. Semptomlar bebeklik döneminde başlayabilir ve beslenme sorunları, nefes alırken ıslık sesleri, hareketi sınırlayan eklem deformitelerine (kontraktürler) yol açan ilerleyici spastisite, konuşma güçlüğü (dizartri), ataksi ve nöbetleri içeren sorunlar gözlenir. Connatal Pelizaeus-Merzbacher hastalığından etkilenenler, motor becerileri ve zihinsel işlevi çok az da olsa geliştirebilirler.
Sıklık
Pelizaeus-Merzbacher hastalığının yaygınlığı, Birleşik Devletlerde 200.000 ila 500.000 erkekte 1 olarak tahmin edilmektedir. Bu durum kadınları nadiren etkiler.
Genetik Değişiklikler
PLP1 genindeki mutasyon Pelizaeus-Merzbacher hastalığına neden olmaktadır. PLP1 geni, proteolipit protein 1’i ve DM20 olarak adlandırılan proteolipit protein 1’in değiştirilmiş bir versiyonunu (izoform) üretmek için talimatlar sağlar. Proteolipit protein 1 ve DM20 öncelikli olarak merkezi sinir sisteminde bulunur ve sinir liflerini yalıtan yağlı tabaka, miyelinde bulunan ana proteinlerdir. Proteolipit protein 1 ve DM20 eksikliği, sinir sistemi fonksiyonlarını bozabilen, Pelizaeus-Merzbacher hastalığının belirtileri ve semptomlarına yol açan demiyelinizasyona neden olabilir. Pelizaeus-Merzbacher hastalığı olan kişilerin yüzde 5 ila yüzde 20’sinin PLP1 geninde mutasyonlar saptanmadığı tahmin edilmektedir. Bu vakalarda, durumun nedeni bilinmemektedir.
Kalıtım
Bu durum, X’e bağlı resesif kalıtımla alakalıdır. Bozukluğa neden olan mutasyona uğramış gen, iki cinsiyet kromozomundan biri olan X kromozomu üzerinde yer alıyorsa, bir durum X’e bağlı kabul edilir. Erkeklerde (sadece bir tane X kromozomuna sahip olanlarda) her hücrede genin değiştirilmiş bir kopyası bu duruma neden olur. Dişilerin X kromozomunun iki kopyasına sahip olması nedeniyle her hücredeki genin bir kopyası genellikle dişilerde erkeklerden daha az şiddetli semptomlara neden olur veya hiçbir belirtiye neden olmayabilir. X’e bağlı kalıtımın bir özelliği, babalardan oğullarına X bağlantılı özelliklerin geçememesidir.
X’e bağlı resesif kalıtımda, her bir hücrede genin değiştirilmiş bir kopyasına sahip kadına taşıyıcı denir. O geni geçirebilir ancak genellikle bozukluğun bulgu ve belirtilerini yaşamaz. Bununla birlikte, PLP1 mutasyonu taşıyan bazı dişlerde, kas sertliği ve zihinsel fonksiyonda azalma olabilir. Bir PLP1 mutasyonuna sahip dişiler, sonraki yaşamında ilerlemiş bilişsel işlevlerin bozulması (bunama) riskinde artışa sahiptir.
Kaynak: https://ghr.nlm.nih.gov/condition/pelizaeus-merzbacher-disease#