TAVUK KARASI(RETİNİTİS PİGMENTOSA)

Genel Bilgi

Retinitis Pigmentosa(RP), kalıtımsal hastalıklar grubunda olup gözün ışığa duyarlı kısmındaki(retina) hücrelerin yıkımı ile seyreden nadir hastalıklardan biridir. RP retinada yer alan çubuk ve koni hücrelerinin ölümüne yol açar. Bu durum ilerleyici görme kaybına neden olur. Hastalığın ilk bulgusu genellikle gece körlüğüdür. İlerleyen evrelerde ise bireylerde Tünel Görüşüne(Periferal Görme kaybı) neden olur. Hastalığın son evresinde ise merkezi görme kaybı oluşur. RP gelişim etyolojisinde en az 50 gendeki herhangi bir mutasyon yer almaktadır. Hastalığın kalıtsal aktarımı Otozomal Dominant, Otozomal Resesif ya da X’e bağlı olabilir. Tedavi seçenekleri ilerleyici görme kaybını yavaşlatmak için yüksek ışıktan kaçınma, düşük görüş yardımı ve A vitamini desteğidir. Araştırmacılar gelecekte Gen terapisi, Kök hücre nakli ve Prostetik İmplant gibi yeni tedavi seçenekleri geliştirmek için çalışıyorlar.

Sıklık

Retinitis Pigmentosa Amerika ve Avrupa’da 3.500 ya da 4.000’de bir görülen bir hastalıktır.

Belirtiler

Aşağıdaki tablo bu hastalığa sahip insanlarda görülebilecek semptomları listeler. Çoğu hastalıkta ortaya çıkan semptomlar kişiden kişiye değişebilir. Yani Retinitis Pigmentosa’ya sahip tüm insanlar listede yer alan semptomların tümünü göstermeyebilir.

Medikal Terimler	Diğer İsimler
Anormal elektroretinogram
Anormal retinal pigmentasyon
Abnormal retinal vaskülarite	Anormal retinal kan damarları
Anormal testis
Burun kanatlarında anteversiyon
Atipik deri skarları	Atipik skarlar
Körlük
İletim tipi işitme kaybı	İletim tipi sağırlık
Hipogonadizm	Gonad aktivitesinde düşme
Penis Hipoplazisi	Gelişmemiş penis
Mental Retardasyon	Zeka geriliği
Nistagmus	Ritmik göz hareketleri
Optik atrofi
Fotofobi	Işığa aşırı hassasiyet
İlerleyici gece körlüğü
Sensörinöral işitme kaybı
Geniş burun köprüsü
Katarakt	Göz lensinin bulanıklaşması
Glokom
Hiperinsülinemi
Keratokonus	Kabartılı kornea
Obezite	Yüksek kiloya sahip olmak
Oftalmopleji	Göz kasları felci
Hiperrefleksi	Artmış refleksler
Tip 2 diyabet	İnsülin bağımlı olmayan diyabet
Periferal görme alanında darlık	Sınırlı periferal görüş
Niktalopi	Gece körlüğü
Çubuk-Koni Distrofisi

Bu Bilgi “Human Phenotype Ontology(HPO)” veritabanından alınmıştır. HPO tıbbi kaynaklarda tanımlanmış semptomlar üzerinde bilgi toplayan bir veritabanıdır. Düzenli olarak güncellenir. Daha fazla bilgi için https://hpo.jax.org/app/

Kalıtım

RP gelişim etyolojisinde en az 50 gendeki herhangi bir mutasyon yer almaktadır. RP ile ilişkili genler retinadaki fotoreseptörlerin yapım, yıkım ve fonksiyonlarında önemli rol oynarlar.

Retinada 2 çeşit fotoreseptör hücre bulunur. Bunlar çubuk ve koni hücreleridir. Koni hücreleri renkli görmeyi de içeren gün ışığı görüşünü sağlarken, çubuk hücreleri düşük ışıktaki görmeden sorumludur. Bu hücrelerdeki ileyleyici dejenerasyon insanlarda RP ile ortaya çıkan görme kaybının karakteristik yapılanmasına neden olur. Çubuklar tipik olarak konilerden önce bozulur. Bu yüzden ilk semptom genellikle gece körlüğüdür. Gündüz görüşü daha sonra çubuk ve koni hücrelerinin her ikisi bozulduğunda ortaya çıkar.

Hastalığın kalıtsal aktarımı Otozomal Dominant, Otozomal Resesif ya da X’e bağlı olabilir.

Bu genlerin 20’den fazlası hastalığın Otozomal Dominant formu ile ilişkilidir.

Bu genlerin 35’den fazlası hastalığın Otozomal Resesif formu ile ilişkilidir.

Bu genlerin 6’dan fazlası hastalığın X’e Bağlı formu ile ilişkilidir.

Otozomal Dominant(OD) Retinitis Pigmentosa

OD kalıtımda her bir hücredeki sorumlu genin tek bir kopyasındaki mutasyon hastalığın ortaya çıkması için yeterlidir. Rhodopsin genindeki mutasyonlar OD kalıtımın en sık(%20-30) sebebidir. Bazı vakalarda hasta kişi mutasyona uğramış geni yine hasta olan anne-babasından alır. Bazı vakalarda da aile öyküsü olmamasına rağmen mutasyon ilk kez bir bireyde ortaya çıkabilir. OD kalıtıma sahip bir hastanın doğan çocuklarının her birinin mutasyonlu gene sahip olma olasılığı %50’dir.

Otozomal Resesif(OR) Retinitis Pigmentosa

OR kalıtımda hastalığın ortaya çıkması için her bir hücredeki sorumlu genin her iki kopyasında mutasyon olması gerekir. USH2A genindeki mutasyonlar OD kalıtımın en sık(%10-15) sebebidir. Etkilenen insanlar sorumlu genin mutasyona uğramış kopyasını hasta ve/veya taşıyıcı olan anne-babasından alır. OR taşıyıcılar genellikle tipik olarak etkilenmezler/semptom göstermezler. OR kalıtıma sahip 2 taşıyıcının çocuklarının her biri:

%25 ihtimalle hasta doğar.
%50 ihtimalle anne-babası gibi etkilenmez ancak taşıyıcı olur.
%25 ihtimalle hiç etkilenmez ve taşıyıcı olmaz.

X’e Bağlı Aktarılan Retinitis Pigmentosa

RPGR ve PP2 genlerindeki mutasyonlar X’e bağlı kalıtımın en sık sebepleridir. Sorumlu gen X kromozomu üzerine yerleşmiştir. Kadınlar(XX) 2 X kromozomuna sahipken erkekler(XY) bir X ve bir Y kromozomuna sahiptir. X kromozomunda mutasyon taşıyan tüm erkekler etkilenecektir. Kadınlar ise etkilenebilir veya etkilenmeyebilir. Çünkü kadınlar genin normal kopyasına sahip başka bir X kromozomuna daha sahip olabilirler.

Hasta bir erkeğin bütün kız çocukları mutasyona uğramış geni alacaklardır, erkek çocukları ise etkilenmeyeceklerdir.
Hasta bir kadının erkek çocukları %50 ihtimalle etkilenecek ve hasta olacaklardır. Kız çocukları ise %50 ihtimalle etkilenecektir, hasta olacak veya hasta olmayıp taşıyıcı olacaklardır.

RP ile ilişkili genlerin bazıları başka hastalıklarla da ilişkilidir. Örneğin Çubuk-Koni Distrofisi(CRD). CRD ile RP benzer göz semptomlarına sahiptir. CRD’de RP’den farklı olarak önce koni hücreleri bozulur, daha sonra çubuk hücreleri bozulur. Böylece gün ışığı ve renkli görüş, gece görüşünden daha önce bozulur.

RP ile ilişkili diğer bazı genler: RHO, RPGR, RP2, PRPH2, RP7, RP9, RPE65 …vb

Teşhis

Nadir bir hastalığının tanısını koymak sıklıkla zor olabilir. Hekimler hastalığın teşhisini koyarken genellikle kişinin tıbbi geçmişine, semptomlarına, fizik muayenesine ve laboratuvar testlerine bakarlar. Aile hikayesi çoğu zaman yanıltıcı olabilir. Bu yüzden bazı durumlarda sorumlu gen Moleküler Genetik Testler ile belirlenmelidir.

Tedavi

Var olan tedavi seçenekleri ilerleyici görme kaybını yavaşlatmayı amaçlar ve bunun için yüksek ışıktan kaçınma, düşük görüş yardımını içerir. Bazı hekimler aynı zamanda A vitaminini bir tedavi seçeneği olarak tercih ederler. Fakat çok fazla A vitamini almak toksik etkiler yaratabilir ve A vitamininin tedaviye katkısını azaltabilir.

Çalışmalar, balıklarda doğal olarak bulunan ve omega-3 yağ asitlerinden olan Dokozahekzaenoik Asit(DHA) ile ilişkili olan potansiyel bir tedavi yöntemi olabileceğini gösteriyor. DHA’nın retinal hücrelerde yapısal bir rol oynadığı bilinmesine rağmen tedaviye katkısı olup olmadığının tam olarak belirlenebilmesi için daha fazla araştırmaya ihtiyaç duyulmaktadır.

Son zamanlardaki araştırmalar; gen terapisi, retinal transplantasyon ve retinal protez kullanımını içeren yeni tedavi yöntemlerine odaklanmış durumdadır. Kök hücre nakli, enjeksiyon ve kök hücrelerinin retina içine entegrasyonu ile sağlanıp bu hücrelerin ölü hücrelerle yer değiştirmesini ve görüş için gerekli olan enzimler ve kimyasalların sağlanmasını amaçlamaktadır.

Eğer hastalığa sebep olan mutasyonun lokalizasyonu biliniyorsa gen terapisi potansiyel olarak kullanılabilir. Bu tedavi kaybolan ya da anormal üretilen proteinlerin yeniden ve düzgün üretimini sağlar.

FDA Onaylı Tedaviler

Voretigene Neparvovec (Luxturna^®)

FDA onaylı endikasyon: Adeno ilişkili bir virüs vektörü bazlı gen terapisi, biallelik RPE65 mutasyonu ile ilişkili retina distrofisi olan hastaların tedavisinde endikedir.

KAYNAKLAR: