Genel Bilgi
Çok uzun zincirli asil-KoA dehidrogenaz eksikliği vücudun yağları enerjiye çevirememesini sebep olan bir hastalıktır. Belirtileri vücudun aç kaldığı zamanlar da ve vücudun enerji gereksinimi fazla olduğu zamanlar da egzersiz gibi, görülür. Hastalığın idaresi iki kilit noktayı uymakta bitiyor; aç kalmamak ve özel hazırlanan diyet her zaman takip etmek.
Belirti ve Semptomlar
Çok uzun zincirli asil-KoA dehidrogenaz eksikliğinin belirtileri genel olarak bebeklik ya da çocukluk evresinin erken aşamalarında gözükmeye başlar lakin ergenlik veya erişkinlik döneminde rastlanabilir. Bebeklik ve çocukluk dönemindeki belirtiler genellikle düşük kan şekeri (hipoglisemi), uyuşukluk, enerjisizlik (letarji) ve kas güçsüzlüğü, ayrıca karaciğer anormallikleri ve son olarak hayati risk içeren kalp problemleri de görülebilir. Çocukluk evresinde görülen düşük kan şekeri kuvvetsiz, titreyen vücut ve baş ağrısıyla beraber görülen soğuk ve terli bir deri, vakalarına sebep olabilir. Bu durum hemen fark edilip müdahale edilmezse koma veya ölüme neden olabilir.
Ergenlikte veya erişkinlik dönemindeki görülen belirtileri ise genellikle kas ağrısı ve kas hücrelerinin ölümü (rabdomiyoliz) görülebilir ve eğer kas ölümleri olmuşsa idrar da kırmızı veya kahverengi görülür.
Genetik Görülme Sıklığı
Çok Uzun Zincirli asil-KoA dehidrogenaz eksikliğinin 40.000 ile 120.00 insanda birini etkilediği tahmin edilmektedir.
Genetik Değişiklikler
Çok uzun zincirli asil-KoA dehidrogenaz eksikliği ACADVL genindeki mutasyonlardan kaynaklanır. Bu gen, çok uzun zincirli asil-KoA dehidrogenaz adı verilen enzimin yapımından sorumludur. Enzim çok uzun zincirli yağların ilerde enerjiye dönüşümü için daha küçük zincirli yağlara dönüşümünden sorumludur. Bu yağ asitleri kalp ve kaslar için ana enerji kaynağıdır ve vücudun diğer dokuları için yağ asitlerinin önemi aç kalındığı zaman ortaya çıkar.
ACADVL genindeki mutasyonlar çok uzun zincirli asil-KoA dehidrogenaz enziminin eksikliğine sebep olarak yukarıda bahsi geçen çok uzun zincirli yağları sindiremezler. Buna bağlı olarak, yağlar enerjiye çevrilemez ve vücuttaki bu enerji eksikliği bu hastalığın karakteristik olan belirtilerini sebep olur, örnek vermek gerekirse düşük kan şekeri (hipoglisemi) ve letarji gibi. Bunlara ek olarak sindirilemeyen yağ asitleri aynı zamanda birikerek biriktiği yere zarar verir. Bu bahsettiğimiz birikme çok uzun zincirli asil-KoA dehidrogenaz eksikliğinin diğer belirtilerinin sebebi olabilir.
Kalıtım Deseni/Paterni
Çok uzun zincirli asil-KoA dehidrogenaz eksikliği otozomal çekinik bir hastalıktır. Yani bu hastalığa sahip olmak için hastalıktan sorumlu genin, bu hastalıkta ACADVL geni, her iki kopyasında da mutasyon olup hastanın her bir hücresinde olması lazım. Ek olarak, otozomal çekinik bir hastalığa sahip bireyin ebeveynleri taşıyıcıdırlar. Taşıyıcı demekse basitçe, bu hastalıktan sorumlu genin, bu durumda ACADVL geni, iki kopyasında herhangi birinin mutasyonlu olduğu ama sağlam olan kopyasından dolayı herhangi bir bu hastalığa ait semptom göstermeyecekleri anlıma gelir. (Figür 1)
Figür 1: Otozomal çekinik deseni özetleyen diyagram( Affected = Hastalıklı,
Carrier = Taşıyıcı, Unaffected = Sağlık (normal, etkilenmemiş)
Teşhis Yöntemleri ve Tedaviler
Çok uzun zincirli asil-KoA dehidrogenaz eksikliğinin şüphe edilmeye genellikle anormal yenidoğan tarama test sonuçlara veya hastalığın karakteristik belirtileri varlığında başlanır. Bu şüpheyi özeleştirilmiş testler takip eder. Bu özel testler genellikle kan, idrar, deri, kas ve karaciğer dokuları üzerinde olur. Son olarak ACADVL genindeki değişiklere bakan genetik testle teşhis doğrulanır.
Hastalığın tedavisi özelleştirilmiş diyet programıyla birlikte hayatına her zamanına kendini aç bırakmamaya dikkat etmekten oluşuyor ve özellikle kendini aç bırakmaya yönelten aktivitelerden de oruç, açıklık grevi ve benzeri gibi. Bahsi geçilen özelleştirilmiş diyet programı uzun zincirli yağ hiç ve çok az miktar ve bunun yanın da çok miktarda orta zincirli yağ asidi ve yüksek karbonhidrattan oluşur. Bu hastalığa sahip kişilerin her zaman yanında içinde gerekli ve uygun besinler bulunan bir acil dozaj yemek bulundurması önerilir, gerekli yemekleri bulamama ihtimallerine karşı.
Hastalıkla İlişkili Genler
ACADVL geni
Hastalığın Diğer İsimleri
- Çok uzun zincirli-asil-CoA-dehidrojenaz eksikliği
- Asil-CoA dehidrojenaz çok uzun zincir eksikliği
- Çok uzun zincirli asil koenzim A dehidrojenaz eksikliği
- VLCAD-C
- VLCAD deficiency
- VLCAD-H
- ACADVL
Yararlanılan Kaynaklar
- https://rarediseases.info.nih.gov/diseases/5508/very-long-chain-acyl-coa-dehydrogenase-deficiency
- https://www.orpha.net/consor/cgi-bin/Disease_Search_Simple.php?lng=EN
- https://ghr.nlm.nih.gov/condition/very-long-chain-acyl-coa-dehydrogenase-deficiency