Genel Bilgi
Akut promiyelositik lösemi (APL) kanda ve kemik iliğinde olgunlaşmamış kan yapıcı hücrelere (promiyelosit) sahip olan akut miyeloid löseminin saldırgan bir çeşididir. Bu durum birçok promiyelosit oluşturup normal akyuvar, alyuvar ve trombosit hücrelerinin kısalmasına neden olur. Bu hastalığın belirtileri hem kan kaybetmede hem de pıhtılaşmada artan riskleri içerir. Bu hastalığa sahip insanlar yorgunluk, belirli bölgelerde ağrı, damak tadını kaybetme ve kilo kaybı yaşarlar. APL genelde orta yaşlı yetişkinlerde olur ama her yaşta teşhis edilebilir. Bu hastalık kromozom 15 ile 17 arasında translokasyon gibi mutasyonlar sonucu oluşur. Tedavi ATRA ve arsenik tiroksit içeren ilaçları ya da antrasiklin ilacına dayalı kemoterapiyi içerir.
Genetik Değişiklikler/Etken Faktörler
Akut promiyelositik lösemiye sebep olan mutasyon kromozom 15’teki PML genini ve kromozom 17’deki RARA genini etkiler. Kromozom 15 ile 17 arasında genetik bilginin yeniden düzenlenmesinde (translokasyon) PML geninin bir kısmı ile RARA geninin bir kısmı birleşir. Bu translokasyon t(15;17) olarak yazılır. Bu birlemiş genden üretilen protein PML-RARα olarak bilinir. Bu mutasyon bireyin hayatı boyu kazanılır ve sadece belirli hücrelerde meydana gelir. Bu tip genetik değişiklik somatik mutasyon olarak adlandırılır ve kalıtsal değildir.
PML-RARα proteini normalde PML ve RARA genlerinden oluşan proteinden farklıdır. RARA geninden üretilen protein (RARα) protein üretiminin ilk adımı olan gen transkripsiyonunun düzenlenmesinde görevlidir. Özellikle bu protein promiyelosit aşamasından sonra akyuvarların olgunlaşmasında önemli belirli genlerin transkripsiyonunu kontrol etmeye yardımcı olur. PML geninden üretilen protein hücrelerin hızlı ve kontrol edilemeyen şekilde büyümesi ve bölünmesini engelleyen tümör baskılayıcı olarak görev alır. PML-RARα proteini PML ve RARα proteinlerinin normal işlevini bozar. Sonuç olarak, kan hücreleri promiyelosit aşamasında takılır ve anormal şekilde çoğalmaya başlar. Promiyelositler kemik iliğinde aşırı miktarda birikmeye başlar ve normal akyuvarlar oluşmaz. Bu durum akut promiyelosit lösemiye sebep olur.
PML-RARA geni birleşimi akut promiyelositik lösemi durumlarının %98’inde görülür. Kalan %2’lik kısımda RARA geni ile başka bir genin translokasyonu görülebilir. Örnek olarak, 11. kromozomdaki PLZF geni ile 17. kromozomdaki RARA geni translokasyonu, RARA geni ile NUMA1 geni translokasyonu, RARA geni ile NUMA1 geni translokasyonu, RARA geni ile PRKAR1A geni translokasyonu, NUP98 geni ile RARG geni translokasyonu bu hastalığa sebep olur.
Belirti ve Semptomlar
Akut promiyelositik lösemi hastası insanlar deri altında morarmalara ve kırmızı noktalar üretmeye yatkınlardır. Diş eti kanamaları, burun kanamaları, idrarda kan ya da menstrual döngüde çok miktarda kan üretimi görülür. Bu gibi durumlar kanda trombositin az üretilmesi yüzünden orataya çıkar. Aynı zamanda kanser hücreleri aşırı miktarda kan kaybına yol açan maddeler üretirler.
Genetik Görülme Sıklığı
Akut promiyelositik lösemi akut miyeloid lösemi vakalarının %10’unu kapsar. USA’da her 250.000 kişiden 1’i bu hastalığa sahiptir. Her yıl 30.800 kişiye akut lösemi hastalığı teşhisi konulur ve bu kişilerin 1000’i akut promiyelosit lösemisidir.
Kalıtım Paterni/Deseni
Akut promiyelositik lösemi kalıtsal değildir, somatik hücrelerdeki otozomal kromozomların (genellikle 15. ve 17. kromozomun) genlerinin (PML ve RARA genleri) translokasyonu sonucu oluşur.
Teşhis Yöntemleri ve Tedaviler
Akut promiyelositik löseminin tahmin edilmesi için testler yoktur. Kalıtsal kanser ve diğer kalıtsal hastalıklar için riski bulunan bireyler için tahmin etmeye yönelik testler bulunur. Akut promiyelositik lösemi evebeynden çocuğa geçmeyen bir kanser çeşidi olduğu, kişinin somatik hücrelerinde olup yaşamı boyunca bu hücrelerde oluşan mutasyonlar sonucu oluştuğu için kalıtsal kanserler gibi önceden tahmin edilemez.
Hastalığın teşhisi laboratuvar testlerinin pansitopeni bulgularına (hiperlökosit %20 civarında) ve kemik iliğindeki granüllenmiş promiyelosit incelemelerine dayanır. Bu granüllenmiş promeyelositler miyeloperoksidaz boyamasında pozitiflerdir. Teşhis, PML/RARA füzyon geni RT-PCR moleküler görüntülemesiyle, anti-PML antikor yöntemiyle, sitogenetikle, FISH kromozom boyama yötemiyle analiz edilerek doğrulanır.Akut promiyelositik löseminin çoğu vakaları antrasiklin kemoterapi ilaçları olan “Daunorubicin” ya da “İdarubicin” ve kemoterapi ilacı olmayan vitamin A’ya benzeyen ATRA ilacı ile tedavi edilir. Hastaların %80-%90’ı bu tedaviye olumlu cevap verir.
Antrasiklin ilaçlarına tolerans gösteremeyen hastalar ATRA ve arsenik tiroksit adlı başka bir ilaç alabilirler. Arsenik tiroksitin daha önceki tedavilere cevap vermeyen hastaların tedavisi için etkili olduğu kanıtlanmıştır. Bu ilaç tedavi de etkili olmazsa kök hücre tedavisi bu hastalığın tedavisi için düşünülebilir.
Hastalıkla İlişkili Genler
- kromozomdaki PML geni ile 17. kromozomdaki RARA geni translokasyonu
- kromozomdaki PLZF geni ile 17. kromozomdaki RARA geni translokasyonu
- RARA geni ile NUMA1 geni translokasyonu
- RARA geni ile NUMA1 geni translokasyonu
- RARA geni le PRKAR1A geni translokasyonu
- NUP98 geni ile RARG geni translokasyonu
Hastalığın Diğer İsimleri
- APL
- Akut miyeloid lösemi (t(15;17)(q22;q12);(PML/RAR α)) ve çesitleri
- AML M3
- M3 ANLL
- APML
- Akut myeloblastik lösemi tip 3
Kaynaklar
[1] “Acute Promyelocytic Leukemia – Genetics Home Reference – NIH.” U.S. National Library of Medicine, National Institutes of Health, Apr. 2011, ghr.nlm.nih.gov/condition/acute-promyelocytic-leukemia#synonyms.
[2] INSERM. “The Portal for Rare Diseases and Orphan Drugs.” Orphanet: About Orphan Drugs, 2012, www.orpha.net/consor/cgi-bin/Disease_Search.php?lng=EN&data_id=8559&Disease_Disease_Search_diseaseGroup=Acute-promyelocytic-leukemia&Disease_Disease_Search_diseaseType=Pat&Disease%28s%29%2Fgroup%2Bof%2Bdiseases=Acute-promyelocytic-leukemia&title=Acute%2Bpromyelocytic%2Bleukemia&search=Disease_Search_Simple.
[3] “Acute Promyelocytic Leukemia.” Genetic and Rare Diseases Information Center, U.S. Department of Health and Human Services, 18 Jan. 2017, rarediseases.info.nih.gov/diseases/538/acute-promyelocytic-leukemia.
[4]www.omim.org/entry/612376?search=acute%2Bpromyelocytic%2Bleukemia&highlight=acute%2Bpromyelocytic%2Bleukemia%2Bleukaemia.