Genel Bilgi, Genetik Değişiklikler/Etken Faktörler
Yenidoğan adrenolökodistrofi (NALD), adrenal bezler(böbrek üstü bezleri) ve beynin ak maddesi dahil olmak üzere çoklu organları etkileyen kalıtsal bir hastalıktır.
Figür 1:NALD,beyin ak maddesine zarar verir ve böbrek üstü bezlerinin işleyişini bozar.
Kaynak: https://medlineplus.gov/ency/imagepages/17277.htm
NALD; Peroksizomların biyogenezindeki ve/veya işleyişindeki kusurlardan kaynaklanan ve peroksizom biyogenez bozuklukları(PBD) olarak adlandırılan bir bozukluk ailesinin üyesi olan otozomal resesif bir bozukluktur.
Peroksizomlar, neredeyse tüm ökaryotik hücrelerde bulunan lizozomlara benzer tek membranlı organellerdir. Peroksizom, çok uzun zincirli yağ asitlerinin β-oksidasyonu, yağ asitlerinin α-oksidasyonu ve eter-lipitlerin sentezi dahil olmak üzere çeşitli metabolik işlemlerde yer alan 50’den fazla enzimi içeren özel bir enzim “fabrikası” dır. Doğru peroksizom biyogenezinde yer alan ve gerekli olan proteinlere peroksin denir(PEX). İnsanlarda en az 15 PEX geni tanımlanmıştır. PBD-ZSS, peroksin kodlayan 13 PEX geninden birindeki mutasyonlardan kaynaklanır. Bu genlerdeki mutasyonlar, anormal peroksizom biyogenezisine yol açar.
NALD’ın klinik seyri oldukça hızlı olabilir. Doğumdan sonra psikomotor gelişimin olmaması ve ardından ölüm ile ilişkilidir. Bazı hastalarda ise, daha az ciddi bir kalıtım gösterir ve hastalar gençliğinin ortalarına kadar hayatta kalırlar. Bununla birlikte bu hasalarda sensörinöral sağırlık ve retinopatiye bağlı körlük görülür. Hayatta kalan hastaların zihinsel gerilik görülür. Gelişimsel gerileme ise, lökodistrofinin başlaması nedeniyle 3 ila 5 yaşlarında ortaya çıkar.
Belirti ve Semptomlar
NALD doğumla ya da erken bebeklik dönemlerinde başlar ancak bazen semptomlar geç bebeklik ya da erken çovukluk dönemlerie kadar teşhis edilemeyecek kadar hafiftir. Hipotoni( gevşek bebek sendromu, kasın harekete karşı gösterdiği direnç oldukça düşüktür.), nöbetler, yaygın beyin hasarları, sensörinöral işitme kaybı, periferik nöropati(el ve ayaklarda zayıflık uyuşukluk), karaciğer anormalliği, hafif yüz dismorfizmi, gelişememe ve ciddi ölçüde gecikmiş psikomotor gelişim ile karakterizedir.
Genetik Görülme Sıklığı
PBD-ZSS (Peroksizom biyogenez bozuklukları) için tahmini doğum yaygınlığı Kuzey Amerika’da 1 / 50.000 ve Japonya’da 1 / 500.000’dir. PBD-ZSS’li hastaların yarısından fazlasında NALD-IRD formları vardır.
Kalıtım Paterni/Deseni
Yenidoğan Adrenolökodistrofi, otozomal resesif bir bozukluktur. Otozomal resesif bozuklukların kalıtım paterni figürde gösterilmiştir.
Figür: Otozomal resesif kalıtım paterni
Kaynak: https://molekulce.com/distoni-16/
Teşhis Yöntemleri ve Tedaviler
NALD’nin fizik muayenede olduğundan şüphelenilir ve biyokimyasal değerlendirme ile doğrulanır. Plazma çok uzun zincirli yağ asidi (VLCFA) konsantrasyonunun analiziyle tespit edilir.
Amniyon sıvıdan alınan örnek ile doğum öncesi tanı mükündür.
NALD için bir tedavi yoktur ve tedavi semptomatiktir. Katarakt erken bebeklik döneminde çıkarılmalı ve vizyonu iyileştirmek için gözlük kullanılmalıdır.İşitme bozukluğu için işitme cihazı kullanılması gerekebilir. Karaciğer anormalliği için Kvitamini takviyesi yapılabilir ve Primer safra asidi tedavisi ile karaciğer fonksiyonu düzelebilir. Yeterli kalori alımını sağlamak için bir gastronomi tüpü gerekebilir. Nöbetler için standart epileptik ilaçlar kullanılır. İşitme, görme ve karaciğer fonksiyonlarındaki değişiklikleri izlemek için yaşam boyu takip gereklidir.
Hastalıkla İlişkili Genler
NALD, peroksizom biyogenezinde yer alan çeşitli genlerdeki mutasyonlardan kaynaklanabilir (peroksin adı verilen proteinleri kodlayan PEX genleri). Bu genler :
- Kromozom 7q21.2 üzerinde PEX1 geni,
- Kromozom 12p13.31 üzerinde PEX5 geni,
- Kromozom 1p36.32 üzerindeki PEX10 geni,
- Kromozom 2p15 üzerindeki PEX13 geni,
- Kromozom 22q11.21 üzerindeki PEX26 geni
Hastalığın Diğer İsimleri
- NALD
Kaynakça
- https://rarediseases.info.nih.gov/diseases/559/neonatal-adrenoleukodystrophy
- https://www.orpha.net/consor/cgi-bin/OC_Exp.php?lng=en&Expert=44
- themedicalbiochemistrypage.org/nald.php
- https://medlineplus.gov/ency/imagepages/17277.htm