Ferhat Ürek
Genel Bilgi
Okülokütanöz albinizm (OKA), ciltte, saçta ve gözlerde melanin pigmentinin azalması veya tamamen yok olmasından kaynaklanan kalıtsal bir hastalık grubudur. Hastalığa melanosit adı verilen özel hücrelerde melanin pigmenti üretimi için gerekli olan belirli genlerdeki mutasyonlar neden olur. Melanin pigmentinin yokluğu veya yetersizliği birtakım görme anormalliklerine ve cilt kanseri de dahil olmak üzere güneşin neden olduğu hasara çok duyarlı bir cildin varlığına sebep olur. Görme anormallikleri arasında nistagmus (bir veya her iki gözde istemsiz titreme hareketi), şaşılık ve fotofobi(ışığa duyarlılık) bulunur. Gözlükler (muhtemelen iki odaklı ve koyu renkli) veya fotokromik lensler, azaltılmış görme aktivitesi ve fotofobi için yeterli yardımı sağlayacaktır.
Diğer farklılıklar arasında foveal hipoplazi (görme keskinliğini etkiler) ve optik sinirlerin yanlış yönlendirilmesi bulunur. OKA’lı tüm bireyler sayılan görme anormalliklerine sahiptir. Ancak deri ve saç rengi ile iris pigmenti miktarı gen veya ilgili mutasyona bağlı olarak değişebilir. Ayrıca 7 tür OKA vardır. Buna ek olarak otozomal resesif bir genetik durum olarak kalıtılır.
Genetik Değişiklikler/Etken Faktörler
OKA1, tirozinaz (TYR) genindeki mutasyonlar ile ilişkilidir. TYR geni, melanin pigmentinin oluşumunda anahtar enzim olan tirozinaz enziminin üretiminden sorumludur. Bazı TYR mutasyonları, tamamen çalışmayan bir tirozinaz enziminin üretilmesine neden olur ve hiçbir melanin pigmenti oluşmaz. Bu OCA1A ile sonuçlanır.
OKA2, OCA2 genindeki (P geni olarak da bilinir) mutasyonlarla ilişkilidir. OCA2 geni, OCA2 proteininin üretiminden sorumludur.
OKA3, tirozinaz ile ilgili protein-1 (TYRP1) genindeki mutasyonlarla ilişkilidir.
OKA4, SLC45A2 genindeki (aynı zamanda membranla ilişkili taşıyıcı protein; MATP olarak da adlandırılır) mutasyonlarla ilişkilidir.
OKA5’ten sorumlu gen, kromozom 4 (4q24) üzerinde bulunur. Bu konumda 14 gen vardır. Ancak OKA5 için spesifik nedensel gen henüz belirlenmemiştir.
OKA6, SLC24A5 genindeki mutasyonlarla ilişkilidir. SLC24A5 geni zara bağlı bir taşıyıcı proteinin üretiminden sorumludur.
OCA7, C10orf11’deki mutasyonlarla ilişkilidir.
Belirti ve Semptomlar
- Gözlerin istem dışı ileri geri hareketi (nistagmus)
- İris pigmentinde azalma (iris transillüminasyonu),
- Maküla gelişmemesi (maküla hipoplazisi)
- Zayıf görme keskinliği
- Soluk beyaz kaşlar ve kirpikler
- Soluk göz rengi
- Zayıf derinlik algısı
- Retinadan beyne giden sinirlerdeki anormal bağlantılar
- Şaşılık
- Astigmat
- Cilt rengi hastalığın türüne göre beyaz, kırmızımsı kahverengi veya kızıl olabilmektedir.
Genetik Görülme Sıklığı
Albinizm, tüm etnik kökenlerden insanları etkileyebilir ve kapsamlı bir şekilde incelenmiştir. Yaklaşık 17.000 kişiden biri albinizm türlerinden birine sahiptir. Bu, 70 kişiden 1’inin OKA için bir gen taşıdığını göstermektedir. Albinizmin farklı formlarının yaygınlığı dünya çapında önemli ölçüde farklılık gösterir, kısmen farklı genlerdeki farklı kurucu mutasyonlar ve geniş normal pigmentasyon spektrumu arasında albinizmin farklı alt tiplerini ayırt etmenin klinik olarak zor olabileceği gerçeğiyle açıklanır. OKA2, dünya çapında en yaygın formdur.
Kalıtım Paterni/Deseni
Okülokütanöz albinizm, otozomal resesif kalıtılan bir hastalıktır.
Teşhis Yöntemleri ve Tedaviler
Fiziksel görünüm albinizm tipi hakkında fikir verse de hangi OKA türünün mevcut olduğunu anlamak için yedi sorumlu genin DNA sekanslanması gerekmektedir.
Figür 2: Albinizm olan bir hastanın fundus görüntüsü (renkli görüntüleme yöntemi) (a) ve normal bir gözün fundus görüntüsü (b).
Eğer hasta, Afrika kökenliyse OCA2 genindeki 2.7 kb ekson delesyonunun test edilmesi gerekmektedir.
OKA tanısı alan hastalar, hastalığın boyutunun belirlenmesi için bir göz doktoru tarafından değerlendirilir ve hastaya belirli periyodlarla oftalmolojik(gözbilim) muayeneler yapılır. Gözlükler veya kontakt lensler görmeyi iyileştirebilir. Görme keskinliği yaşla beraber iyiye gidebilir. Bu nedenle düzenli kontroller yapılmaya devam edilmelidir. Koyu renk gözlükler ve şapkalar fotofobiyi azaltmada epey iş görür. Bunlara ek olarak güneş yanığı, cilt hasarı ve cilt kanseri riskini azaltmak için güneş kremi kullanılmalı ve güneşten mümkünse uzak durulmalıdır.
Hastalıkla İlişkili Genler
- Tirozinaz (TYR)
- OCA2
- TYRP1
- SLC45A2
- SLC24A5
- C10orf11
Hastalığın Diğer İsimleri
- Kahverengi okülokütanöz albinizm
- Sarı okülokütanöz albinizm
- Minimal pigment okülokütanöz albinizm
- Tirozinaz-negatif okülokütanöz albinizm
- Tirozinaz-pozitif okülokütanöz albinizm
- Isıya duyarlı okülokütanöz albinizm
- Platin okülokutanöz albinizm
Kaynakça