AKUT LENFOBLASTİK LÖSEMİ (ALL)

Genel Bilgi

Akut lenfoblastik lösemi (ALL), kemik iliğinin çok fazla lenfosit (bir tür beyaz kan hücresi) ürettiği bir kanser türüdür. Çocuklarda ve yetişkinlerde görülebilir fakat sıklıkla çocuklar bu hastalıktan etkilenir. ALL, kana oldukça hızlı bir şekilde yayılır ve daha sonra lenf bezleri, karaciğer, dalak, merkezi sinir sistemi ve testisler (erkeklerde) gibi vücudun diğer bölgelerine de yayılabilir. ALL’nin belirti ve semptomları arasında ateş, kolay morarma veya kanama, yorgun hissetme, iştahsızlık, kemik veya karın ağrısı ve boyun, koltuk altı, karın veya kasıktaki ağrısız yumrular sayılabilir.

ALL, tipik olarak lenfoblast denilen olgunlaşmamış lenfositlerin DNA’sındaki rastgele, kalıtımsal olmayan değişikliklerden kaynaklanır. ALL riski, geçmişte kanser tedavisi görmüş kişilerde ve belirli genetik koşullara veya sendromlara sahip olan insanlarda artabilir. Bir veya daha fazla risk faktörüne sahip olmak, bu kişinin kesinlikle ALL geliştireceği anlamına gelmez.
ALL tedavisi, kişinin yaşına, kanserin kaçıncı seviyede olduğuna ve kanser hücrelerinde belirli genetik değişikliklerin bulunup bulunmadığına bağlıdır. Tedavi seçenekleri arasında kemoterapi, radyasyon tedavisi veya kök hücre nakli olabilir. Biyolojik terapi ve kimerik antijen reseptörü (CAR) T-hücresi terapisi şu anda üzerinde çalışılan tedavi seçenekleridir ve diğer tedaviler yanıt vermediği zaman kullanılabilir.

İyileşme şansı birçok faktöre de bağlıdır. Tedavi ile ALL’li çocukların yaklaşık

%98’inde hastalıkta hafifleme görülür ve ilk defa ALL geçiren hastaların %85’inde uzun vadeli komplikasyonlar beklenmez. Fakat yetişkinler için iyileşme şansı o kadar da yüksek değildir. Yetişkinlerin %20-40’ı mevcut tedavilerle iyileştirilebilir.

Genetik Değişiklikler/Etken Faktörler

İnsan vücudunda kemik iliği, üç farklı kan hücresine dönüşme kabiliyetine sahip kök hücre adı verilen özel hücreler üretir. Bunlar vücuda oksijen taşıyan kırmızı kan hücreleri, hastalıklara karşı savunmayı sağlayan beyaz kan hücreleri ve pıhtılaşmaya yardımcı olan trombositlerdir. Normalde kemik iliği sayesinde, kök hücreler tamamen gelişene kadar kana geçişini engellenir. Fakat akut lenfoblastik lösemide çok miktarda olgunlaşmamış beyaz kan hücreleri kana karışır. Bu hücreler olgunlaşmamış anlamına gelen ‘blast hücreleri’ olarak da adlandırılır.
Blast hücreleri arttıkça kırmızı kan hücreleri ve trombosit miktarı azalır. Ayrıca, bu hücreler olgun beyaz kan hücreleri gibi etkili bir şekilde bakterilerle ve virüslerle mücadele edemez ve vücut savunmasız bir hale gelir. Kök hücrelerdeki genetik değişiklikler (mutasyonlar) olgunlaşmamış beyaz kan hücrelerinin artışına ve kana karışmasına neden olur fakat bu DNA mutasyonunun nedeni tam olarak bilinmemektedir. Bilinen etken faktörler arasında kemoterapi geçmişi, sigara kullanımı, obezite, genetik bozukluklar yer alır. Bu faktörlerin bulunması ALL riskini arttırabilir.

Belirtiler ve Semptomlar

ALL’de sağlıklı kan hücreleri yerine olgunlaşmamış beyaz kan hücrelerinin miktarı arttığından belirtilerin çoğu, kanda sağlıklı kan hücrelerinin eksikliğinden kaynaklanmaktadır. Bu belirtiler:

Soluk ten
Yorgunluk
Nefes almada zorlanma
Kısa sürede tekrarlanan enfeksiyonlar
Olağandışı ve sık gözlenen diş eti ve burun kanaması
Yüksek ateş

Gece terlemeleri
Kemik ve eklem ağrısı
Ciltte görülen çürükler
Şişmiş lenf düğümleri (bezleri)
Şişen karaciğer veya dalak nedeniyle oluşan karın ağrısı
Açıklanamayan kilo kaybı
Deride dökülme

Bazı durumlarda, etkilenen hücreler kan dolaşımından merkezi sinir sistemine yayılabilir. Bu, aşağıda sıralanan bir dizi nörolojik semptomlara (beyin ve sinir sistemi ile ilgili) neden olabilir:

Baş ağrısı
Nöbetler
Kusma
Bulanık görme
Baş dönmesi

Görülme Sıklığı

Akut lenfoblastik lösemi çocuklarda ve gençlerde %80 oranıyla en sık görülen lösemi türlerinden biridir. Orphanet’in verilerine göre Amerika’da yaklaşık 3000, Avrupa’da yaklaşık 5000 çocuğa her yıl ALL teşhisi konulmaktadır. Bu görülme sıklığı genel olarak 1750 kişide birdir. ALL her yaşta görülebileceği gibi yetişkinlerde görülme sıklığı daha azdır. En yaygın görülen yaş grupları 2-5 arasıdır. Ayrıca ALL, erkek çocuklarında kız çocuklarına nazaran daha sık görülebilir.

Teşhis Yöntemleri ve Tedaviler

Genetik veya nadir hastalıklar için tanı koymak genellikle zor olabilir. Sağlık uzmanları tanı koyabilmek için hastanın tıbbi geçmişine (anamnez), gösterdiği semptomlara, fizik muayenesine ve laboratuvar test sonuçlarına bakar. Eğer doktorun, hastanın akut lenfoblastik lösemi olabileceğine dair bir şüphesi varsa daha geniş ve kapsamlı bir kan tetkiki yapılır. Kan değerlerindeki değişiklikler lösemi şüphesini arttırmışsa, emin olmak için kemik iliği ponksiyonu yani kemik iliğinden örnek alınması gerekir. Eğer tüm sonuçlar lösemiye işaret ediyorsa bu noktada löseminin türünün doğru belirlenmesi gerekir. ALL hastalığını diğer lösemi türlerinden ayırmak ve kendi içindeki alt gruplara bölebilmek için sitomorfolojik (mikroskobik), immünolojik ve genetik laboratuvar yöntemleri kullanılır. Doğru tedavi yönteminin izlenmesi için bu prosedürlerin uygulanması büyük önem taşır çünkü ALL şekilleri (morfolojisi) genellikle birbirine benzemekte ve yalnızca hücresel ve moleküler düzeyde birbirinden ayrılmaktadır. Fakat her bir ALL türünün hastalık seyri, iyileşme ihtimali (prognoz) ve uygulanan tedavi yöntemi farklılık göstermektedir.

ALL tanısı konulmuş hastalarda lösemi hücrelerinin yayılma olasılığına karşı kemik iliği dışında beyin, karaciğer, dalak, lenf düğümleri gibi vücudun diğer organlarında da bakılır.

Tam Kan Sayımı (CBC):

CBC (complete blood count) ile kırmızı kan hücrelerinin ve trombositlerin sayısı, beyaz kan hücrelerinin sayısı ve türü ve kırmızı kan hücrelerindeki hemoglobin miktarı alınan kanı test ederek ölçülebilir. CBC birçok farklı durumu teşhis etmek ve izlemek için kullanılır.

Kemik iliği aspirasyonu ve biyopsisi:

Bir iğne yardımıyla kemik iliğinin ve küçük bir kemik parçasının kalça veya göğüs kemiğinden çıkartılması işlemidir. Bu işlemde cildin küçük bir bölgesi uyuşturulur ve genellikle kalça kemiğine iğne sokulur. Kanser belirtilerini aramak için kemik ve kemik iliği patolog tarafından incelenir.

Sitogenetik analiz ve immünofenotipleme testleri kan veya kemik dokusu üzerinde yapılır.
Sitogenetik Analiz:

Kan veya kemik iliği örneklerinden, lenfositlerin kromozom değişikliklerini bulmak için yapılan bir laboratuvar testidir. Bir kromozomun bir kısmı ile başka bir kromozomun bir kısmı yer değiştirebilir. Buna “Philadelphia kromozomu” adı verilir. Örneğin, 9. kromozomdaki gen sekansı ile 22. kromozomdaki gen sekansı yer değiştirir. 9. kromozomdaki ABL geni ile 22. kromozomdaki BRC geni üst üste gelir. Bu değişen kromozom 22 Philadelphia kromozomu olarak adlandırılır.

İmmünofenotipleme:

Bir kan veya kemik iliği hücresinin yüzeyindeki antijenlerin veya belirteçlerin, lenfosit mi yoksa miyeloid hücre mi olduğunu tespit etmek için bu test uygulanır. Hücreler kötü huylu lenfositler ise (kanser), B mi yoksa T-lenfosit mi olduğu kontrol edilir.

Lomber Ponksiyon:

Spinal kolondan beyin omurilik sıvısı (BOS) örneği almak için kullanılan bir yöntemdir. Bu işlem, omurgadaki iki kemik arasına ve omuriliğin etrafındaki CSF’ye bir iğne yerleştirilerek buradan sıvı çıkarılarak yapılır. BOS örneği, lösemi hücrelerinin beyne ve omuriliğe yayılıp yayılmadığını anlamak amacıyla mikroskop altında kontrol edilir ve bu işlem lösemi teşhisi konulduktan sonra yapılır. Bu prosedür aynı zamanda LP olarak da adlandırılır.

Tedavi Yöntemleri

Kemoterapi:

Akut lenfoblastik löseminin (ALL) ana tedavi yöntemi kemoterapi uygulamasıdır. Bu tedavi yönteminde, hücre büyümesini önlemek veya hücreleri öldürmek için ilaçlar (sitostatikler) kullanılmaktadır. Genellikle tek bir ilaç lösemi hücrelerinin hepsini imha edemediğinden, değişik etkilere sahip birden fazla sitostatik ilaç bir kombinasyon halinde verilir (polikemoterapi yöntemi- çoklu ilaçla tedavi). Bu uygulamayla kötü huylu hücrelerin büyük çoğunluğunun yok edilmesi hedeflenmektedir.
Radyasyon Tedavisi:

Radyasyon tedavisi, kanser hücrelerinin büyümelerini önlemek veya öldürmek amacıyla yüksek enerjili röntgen ışınlarını veya diğer radyasyon türlerini kullanan bir kanser tedavisidir.

Işın Tedavisi:

Bazı hastalarda bu kemoterapiye ek olarak merkezi sinir sistemine ışın tedavisi uygulanır.

Kök Hücre Nakli:

Bazı belirli durumlarda ise yüksek doz kemoterapiyi takriben kök hücre nakli gerekli olabilir.

Tedavilerin asıl amacı vücuttaki lösemi hücrelerini etkisiz hale getirmek ve kemik iliğinin eski kan yapıcı sağlıklı haline kavuşmasını sağlamaktır. Kemoterapi yoğunluğu ve uygulama süresi, merkezi sinir sistemine ışın tedavisi gerekip gerekmediği veya kök hücre naklinin gerekliliği ve nihayet hastalığa

ilişkin prognoz, hastanın hangi ALL alt tipine yakalandığına, lösemili hücrelerin vücutta ne oranda yayıldığına ve löseminin tedaviye vereceği yanıta bağlıdır.

ALL tedavisinde kullanılan FDA (Food and Drug Admisitration) onaylı ilaçlar şunlardır:

Nelarabine (Marka adı: Arranon®)

T- ALL hastaları için uygulanan ilaç tedavisidir.

Inotuzumab ozogamicin (Marka adı: Besponsa) B-ALL hastaları için uygulanır.
Blinatumomab (Marka adı: Blincyto)

B hücreli prekürsör akut lenfoblastik lösemi (ALL) için kullanılır.

Klofarabin (Marka adı: Clolar®)
Erwinia L-Asparaginase (Marka adı: Erwinase)

Imatinib mesylate (Marka adı: Gleevec®)

Philadelphia kromozomu pozitif akut lenfoblastik lösemili yetişkin hastaların tedavisinde (Ph + ALL) kullanılır.

Ponatinib (Marka adı: Iclusig)

Philadelphia kromozomu pozitif akut lenfoblastik lösemi (Ph + ALL) tedavisinde kullanılır.

Pegasparajinaz (Marka adı: Oncaspar®)

Hastalıkla İlişkili Genler
ALL1 10q21 bölgesindeki mutasyon nedeniyle ortaya çıkar. ALL2, 7q12.2 ndeki kromozomda ve ALL3 9q daki kromozomda bulunan PAX5 genindeki mutasyon nedeniyle ortaya çıkar.

Hastalığın Diğer İsimleri
Acute lymphocytic leukemia

Yararlanılan Kaynaklar

https://www.ornet/consor/cgi-bin/Disease_Search.php? lng=EN&data_id=3732&Disease_Disease_Search_diseaseGroup=Acute- lymphoblasticleukemia&Disease_Disease_Search_diseaseType=Pat&Disease(s)/group%20of%20diseases=Acute-lymphoblasticleukemia&title=Acute%20lymphoblastic%20leukemia&search=Disease_Search_Simple