Genel Bilgi
Berilyum hastalığı (kısaca berilyoz) berilyum tozları, buharı ya da bileşenlerinin solunumundan ya da deride maddenin yerleşmesinden kaynaklanan bir metal zehirlenmesidir. Beriyumun toksik etkileri çoğunlukla mesleğe bağlı maruz kalmalarda ortaya çıkar. Berilyum; elektronik, yüksek teknolojili seramik işçiliği, metal çıkarımı ve dişle ilgili alaşımların hazırlanması dahil birçok endüstride kullanılan bir metal elementtir.
Berilyum etkili akciğer hastalığının akut ve kronik olmak üzere iki formu vardır. Akut berilyoz ani ve hızlı bir başlangıca sahiptir; şiddetli akciğer iltihabı, öksürük, artan nefessiz kalma vakaları gibi belirti ve bulgularla karakterize edilir. Buna ek olarak, bazı hastalarda, deri ve gözler de etkilenebilir. Daha yaygın olan kronik formu daha yavaş gelişir ve bazı vakalarda ilk berilyuma maruz kalma zamanından yıllar sonra bile etkisini göstermeyebilir. Kronik berilyoz belli dokular ve organlar arasında anormal iltihap kitlelerinin ya da nodüllerin oluşumu ve derindeki akciğer dokularının kalınlaşıp yaygın şekilde yara oluşturmasıyla karakterize edilir. Nodül oluşumunun öncelikle akciğerlerde olmasına rağmen deri ve deri altı dokularında ve karaciğer gibi vücut doku ve organlarında da oluşabilir. Kronik berilyoza sahip hastalarda hastalıkla ilgili semptom ve bulgular genellikle öksürük, yorgunluk, kilo kaybı, göğüs ağrısı ve nefessiz kalma vakalarının artışıdır. [1]
Genetik Değişiklikler/Etken Faktörler
Berilyoz berilyum tozlarının, dumanının ya da bileşenlerinin solunmasıyla ya da berillyummun deriye direct olarak girişiyle oluşan bir hastalıktır.
Kronik berilyum hastalığına sahip hastalarda artan bağışıklık reaksiyonları bazı akyuvarların (makrofajlar ve lenfositler) anormal aktivasyonuna neden olur. Makrofajların görevi yabancı partikülleri sarmak ve yok etmektir. Etkilenen dokulardaki lenfosit proliferasyonu kronik berilyum hastalığıyla karakterize olmuş iltihap kitlelerinin ya da nodüllerin oluşumuna neden olur. Bu aşamalara bağlı olarak oluşan nodüller etkilenen organların işleyişini ve yapısını etkileyebilir. Örnek olarak, nodüller akciğerlerindeki hava keselerinin (alveoller) duvarlarında bulunan berilyum partiküllerinin etrafında gelişebilir. Bu durum nefes almada zorluğa yol açabilir.
Tıp literatüründeki raporlara göre , berilyuma maruz kalan işçilerin görece az orandaki bir kısmı (1’e 6 oranında) sonuçta kronik berilyum hastalığına sahip olmaktadır. Araştırmacılar belirli genetik varyasyonların berilyuma duyarlılıkla iligili olup kronik berilyum hastalığına yatkınlığı arttırabileceğini söylemektedir. Örnek olarak, tüm bireylerde, belirli genetic varyasyonlar özel insan lökosit antijenlerinin üretimine sebep olmaktadır. İnsan lenfosit antijenleri yabancı maddelere tepki olarak belirli antikorların üretimini tetikleyen proteinlerdir. Bu insan lenfosit antijenlerinin belirli yapılarına kısmen genetik olarak karar verildiği için çok çeşitte form alabilirler. Genetik analizlerin sonucu kronik berilyum hastalığına sahip birçok hastanın önemli histokompatibilite (doku uyuşumu) genlerinin birinde (glütamat 69 markerlı HLA-DPB1 geni alelleri) özel bazı varyasyonlara (alelere) sahip olduğunu göstermiştir. Araştırmacılar bu gibi genetik varyasyonların berilyuma maruz kalan bireylerde kronik berilyum hastalığına yatkınlığı arttırdığını belirtmektedir. [1]
Belirti ve Semptomlar
Akut berilyoz, berilyuma maruz kalmaya bağlı olarak aniden gelişen nadir bir durumdur. Bu durum ana olarak akciğerlerin şiddetli derecede iltihaplanmasıyla karakterize edilir. İlgili semptomlar ani gelişen öksürükler, ve nefes almada zorlukları içerir. Bazı hastalar burundaki mukus zarının iltihaplanması ve buna bağlı olarak nazal boşalma şeklinde boğaz ağrısına (faranjit) ve soluk borusunda ve akciğerlerdeki hava geçişlerinde (trakebronşit) iltihaplanmalara sahip olabilir. Buna ek olarak bazı vakalarda, deri ve gözler gibi vücudun başka alanları da etkilenebilir. Akut berilyoza sahip hastaların çoğu tamamen iyileşip arta kalan bir etkiye sahip olmamasına rağmen hayat tehdit edici komplikasyonlar uygun tedaviye başlamadan ortaya çıkabilir. Durumun şiddeti berilyuma maruz kalma süresine, tahriş edici maddenin konsentrasyonuna ve diğer faktörlere bağlıdır.
Kronik berilyoz, berilyuma aşırı bağışıklık tepkisinin yani aşırı duyarlılığın olduğu bütün vücudu etkileyen bir hastalıktır. Semptomların gelişimi berilyuma maruz kalmanın başlangıcından itibaren birkaç Aydan, yıllar hatta on yıllar sonra olabilir. Kronik berilyoza sahip olan insanlarda akciğerlerde bazı vakalarda diğer vücut dokularında anormal iltihaplı nodül oluşumu görülür. Bu vücut dokuları lenf düğümleri, karaciğer, deri ve deri altı dokuları ve diğer organ ve dokulardır. Kronik berilyoz derindeki akciğer dokularının kalınlaşması ve yaygın bir şekilde yara bağlaması ile karakterize edilir. Bu hastalık ile ilgili semptomlar ve bulgular kuru öksürük, artan nefes kısalığı, göğüs ağrısı, aşırı yorgunluk, ateşlenme, gece terlemesi, iştahın kaçması, kilo kaybı ve lenf düğümlerinin genişlemesidir. Bazı bireyler deride kırmızı lekelere ve küçük kabarık noktalara sahip olabilir. Hastalık ilerledikçe, bireyler nefes almada zahmete neden olan, artan şiddetli akciğer hasarına, karaciğer hasarına ve yaşamı tehdit eden birçok komplikasyona sahip olabilir. [1]
Genetik Görülme Sıklığı
Birleşmiş Milletler’de berilyuma maruz kalan işçi sayısının 1 milyondan fazla olduğu tahmin edilmektedir fakat bu konuyla ilgili gerçek bir bilgi yoktur. Maruz kalanlar arasında berilyum duyarlılığı olanların oranı %1-20 arasındadır. Berilyum duyarlılığı olanlar arasından kronik berilyum hastalığı olanların oranı ise %15-100 arasındadır. [2]
Kalıtım Paterni/Deseni
Kalıtım paterni bu hastalık için uygulanabilir değildir. [2]
Teşhis Yöntemleri ve Tedaviler
Teşhis; berilyuma maruz kalma geçmişine, karakteristik kliniksel bulgulara ve laboratuvar testlerine dayanır. Berilyum duyarlılığı berilyum lenfosit proliferasyon testi ile tespit edilebilir. Bu testte çevresel kan hücrelerinden ve bronkoalveoler lavajdan alınan tek çekirdekli hücreler yapay ortamda berilyuma maruz bırakılır. Akyuvarlardaki kontrol hücrelere kıyasla artan proliferasyonu berilyum duyarlılığının göstergesidir. Akciğer dokusuna sızan granülomatoz ya da tek çekirdekli hücreler bu hastalığın göstergesidir. Göğüs röntgeni, akciğerlerin bilgisayarlı tomografisi, egzersiz tolerans testi ve akciğer işleyişi testleri de teşhiste yardımcı olabilir.
Kronik berilyum hastalığı için bir çare yoktur. Tedavi berilyuma maruz kalınmanın durdurulmasını ve kortikosteroid kullanımını içerir. Erken teşhiste hastalık bronşların genişlemesini sağlayan bronkodilatörlerle kısa süreli bronşları açarak kortikosteroid solunumunun sağlanmasıyla tedavi edilebilir. Metotreksat ve diğer bağışıklık baskılayıcı terapiler steroitin yan etkilerini azaltabilir. Terapi durdurulduğunda ya da doz azaltıldığında tekrar kötüleşmeler olabilir ve kortikosteroidlerin etkisi sınırlandırılabilir. İlerlemiş safhada hastalığı olanlar ve ciddi nefes alma sorunları yaşayanlar oksijen tedariğine ihtiyaç duyabilir. Bazı ileri düzeydeki vakalarda akciğer nakli gerekebilir. Hastalar sigara içmeyi bırakmalıdır. Kronik berilyum hastalığı maruz kalan işçilere solunum koruyucu cihazlar ve koruyucu kıyafetler sağlanarak ve maruz kalmayı iş yeri yönetimi ve mühendislik kontrolü kullanımıyla azaltarak önlenebilir. Berilyum lenfosit akciğer testi erken teşhis için ve berilyum duyarlılığı ve kronik berilyum hastalığı vakalarını azaltmak için iş yeri alanlarının modifikasyon için tanımlamakta kullanılır.
Berilyuma duyarlı olduğu tespit edilmiş fakat henüz kronik berilyum hastalığına sahip olmayan bireylerin tedavi olmasına gerek olmayabilir. Bu bireylerin düzenli olarak doktorlar tarafından erken teşhis için takip edilmesi ve uygun tedavinin başlatılması gerekmektedir. Daha fazla berilyuma maruz kalınmaktan kaçınılması önerilmektedir. [2]
Hastalıkla İlişkili Genler
HLA-DPB1 genindeki (6p.21.3) lokasyonundaki 69. pozisyondaki amino asitin glutamik asit olmasına sebep olan genetik varyant berilyum duyarlılığının ve kronik berilyum hastalığının ortaya çıkmasına yol açar. [2]
Hastalığın Diğer İsimleri
- Subakut Berilyoz
- Tersinir berilyoz
- Akut Berilyoz
- Kronik berilyoz akciğer hastalığı
- Berilyoz [3]
Kaynaklar
[1] “Berylliosis.” NORD (National Organization for Rare Disorders), 2018, rarediseases.org/rare-diseases/berylliosis/. Erişim Tarihi:14 Eyl. 2019.
[2] Inserm. “Orphanet: Chronic BerylliumDisease.” Orphanet: Chronic Beryllium Disease, www.orpha.net/. Erişim Tarihi:14 Eyl. 2019.
[3] “News.” NORD (National Organization for Rare Disorders), rarediseases.org/gard-rare-disease/867/beryllium-disease/. Erişim Tarihi:14 Eyl. 2019.