Genel Bilgi
Hemokromatoz tip 4 olarak da bilinen ferroportin hastalığı, vücutta anormal demir birikimi ile karakterize nadir görülen bir genetik bozukluktur. Ferroportin hastalığına SLC40A1 geninin mutasyonları neden olur. Hemokromatoz tip 4 iki alt tipe ayrılabilir:
- Hemokromatoz tip 4A
- Hemokromatoz tip 4B
Hemokromatoz tip 4A olan kişilerde hastalığın herhangi bir belirtisi olmayabilir. Bireyler yaşlandıkça karaciğer hastalığı geliştirebilirler. Hemokromatoz tip 4B, yorgunluk, halsizlik ve eklem ağrısı ile belirti gösterebilir. Diğer semptomlar arasında karın ağrısı, cinsel dürtü kaybı, karaciğer hastalığı, diyabet, kalp problemleri, nefes almada güçlük ve ciltte renk değişikliği sayılabilir. Hemokromatoz tip 4B semptomları çocukluktan yetişkinliğe kadar her zamanda başlayabilir.
Genetik Değişiklikler/Etken Faktörler
Ferroportin hastalığına SLC40A1 geninin mutasyonları neden olur. SLC40A1 geni, demirin uygun şekilde hücrelerden dışarı aktarılması için kritik olan özelleşmiş protein ferroportini oluşturmak için bilgi içerir. Ferroportin ayrıca demirin uygun şekilde parçalanmasında (metabolizma) rol oynar. Demir, vücudun tüm hücrelerinde bulunan ve vücudun düzgün çalışması ve büyümesi için gerekli olan kritik bir mineraldir. Demir, kırmızı et, kümes hayvanları, yumurta ve sebzeler de dahil olmak üzere birçok yiyecek türünde bulunur. Demir seviyeleri vücut içinde belirli bir aralıkta kalmalıdır, aksi takdirde anemiye (düşük demir seviyelerinden dolayı) veya etkilenen organlara (yüksek demir seviyelerinden dolayı) zarar verebilir.
SLC40A1 geninin mutasyonları, düşük seviyelerde fonksiyonel ferroportin ile sonuçlanır. Fonksiyonel ferroportin eksikliği sonuçta vücudun hücrelerinde ve dokularında anormal demir birikmesine neden olur. SLC40A1 geninin farklı mutasyonları , ferroportin proteinini farklı şekillerde etkiler, bu nedenle demirin hücre dışına aktarılmasını ve metabolizmasını değiştirir. Araştırmacılar, SLC40A1 mutasyonlarının ferroportini etkilemesinin farklı yollarının , bozukluğun iki farklı formunu oluşturduğu düşünülmektedir.
Ferroportin hastalığı, otozomal dominant genetik bir durum olarak kalıtsaldır. Baskın genetik bozukluklar, hastalığın ortaya çıkması için anormal bir genin sadece tek bir kopyası gerektiğinde ortaya çıkar. Anormal gen, her iki ebeveynden miras alınabilir veya etkilenen bireyde yeni bir mutasyonun (gen değişimi) sonucu olabilir. Anormal geni etkilenen ebeveynden yavrulara geçirme riski, her hamilelik için yüzde 50’dir. Risk erkekler ve kadınlar için aynıdır.
Belirti ve Semptomlar
Genellikle ferroportin hastalığı iki ana forma ayrılır.
Ferroportin hastalığı olan bazı kişilerde hafif bir bozukluk şekli gelişir. Bu bireylerin kan plazmasında yüksek seviyelerde ferritin (hiperferritinemi) ve düşük düzeyde doymuş transferrin (kanda demir taşıyan protein) bulunur. Etkilenen bireyler yaşlandıkça, hafif karaciğer hasarı (hepatik fibroz) ortaya çıkabilir.
Diğer bireyler, hemokromatozun (hemokromatoz tip 1) daha yaygın klasik formuna benzeyen bir ferroportin hastalığı formu geliştirir. Transferrin doygunluğu bu formda önemli ölçüde yükselir. Bu formla ilişkili semptomlar arasında eklem ağrısı, kalbin ritmindeki anormallikler veya kalp atışı paterni (aritmiler) ve diyabet bulunur. Karaciğer hasarı bu ferroportin hastalığı formunda daha yaygındır ve karaciğerin skarlaşmasına (siroza) neden olabilir.
Klinik Belirti ve Bulgular
Çok sık
- Artralji (eklem ağrısı)
- Genelleştirilmiş hiperpigmentasyon
- Artan serum ferritin
- Eklem çıkığı
- Eklem şişmesi
Sık
- Karın ağrısı
- Hepatik steatoz
Nadiren
- Siroz
- Konjenital hepatik fibroz
Genetik Görülme Sıklığı
Ferroportin hastalığı erkekleri ve kadınları eşit sayıda ve tüm ırklardan ve etnik kökenlerden bireyleri etkiler. Hemokromatoz tip 4 en çok güney Avrupa kökenli insanlarda yaygındır. Ferroportin hastalığının kesin insidansı bilinmemekle birlikte <1/1.000.000 olduğu düşünülmektedir.
Kalıtım Paterni/Deseni
Hastalık otozomal dominant bir şekilde kalıtsaldır.
Hastalığın Diğer İsimleri
HFE4, hemokromatoz otozomal dominant, ferroportin defekti nedeniyle hemokromatoz, otozomal dominant kalıtsal hemokromatoz, ferroportin hastalığı
Hastalıkla İlişkili Genler
SLC40A1 geni
Teşhis Yöntemleri
Ferroportin hastalığının teşhisi, karakteristik semptomların tanımlanması, ayrıntılı bir hasta öyküsü, kapsamlı bir klinik değerlendirme ve çeşitli özel testlere dayanarak yapılır. Kan testleri, kandaki yüksek seviyelerde ferritin ve hastalığın daha hafif formunda, transferrin düşük veya normal doygunluğu da dahil olmak üzere ferroportin hastalığı ile ilişkili belirli bulguları, demirin vücutta doğru taşınmasında rol oynayan başka bir proteini ortaya çıkarabilir. SLC40A1 geninin mutasyonları için moleküler genetik testler mevcuttur ve tanıyı doğrulamak için gereklidir.
Tedaviler
Hemokromatoz tip 4 tedavisi, etkilenen kişinin hemokromatoz tip 4A veya hemokromatoz tip 4B olup olmamasına bağlıdır. Hemokromatoz tip 4B olan kişiler, diğer hemokromatozis türlerine benzer şekilde tedavi edilebilir. Tedavi seçenekleri arasında flebotomi yöntemiyle(kanın bir damar yoluyla çıkarılması) demir seviyelerinin düşürülmesi, demir şelasyon tedavisi(vücuttaki fazla demire bağlanan ve suda çözünmesine izin veren ve böbrekler yoluyla vücuttan atılan ilaçlardır) diyet değişiklikleri ve hastalığın komplikasyonlarının tedavisi yer alabilir.
Hemokromatoz tip 4A olan kişilerin tedavisi tipik olarak flebotomi içermez. Çünkü hemokromatoz tip 4A olan insanlar, flebotomi tedavileri alırlarsa anemi(düşük seviyede kırmızı kan hücresi) gelişebilir. Bunun yerine, tip 4A hemokromatozlu insanlar, hastalığın semptomlarına sahip olup olmadıklarını ve hastalığın en iyi nasıl tedavi edilebileceğini belirlemek için kan testleri ile yakından izlenir.
Son olarak hemokromatozlu insanlar için diyet önerileri alkol ve kırmızı etten kaçınmayı içerebilir. Hemokromatozlu kişilerin demir veya C vitamini takviyesi almaları önerilmez.
Kaynakça