Genel Bilgi
Niemann-Pick hastalığı birçok vücut sistemini etkileyen kalıtımsal metabolik bir hastalıktır. Yağ ve proteinler genellikle vücuda enerji sağlamak amacıyla daha küçük bileşenlere ayrılır. Lipid adı verilen yağ maddeleri zararlı miktarda dalak , karaciğer, akciğer, kemik iliği ve beyinde toplanır. Kas faaliyetlerinde eksiklik, beyin dejenerasyonu, öğrenme bozukluğu, kas tonusu kaybı, temasa karşı artan hassasiyet, spastisite (belirli kasların aşırı aktif hale gelerek, adale katılığına, sertliğine ya da spazmlarına neden olması durumu) beslenme ve yutma güçlüğü, konuşma bozukluğu, dalak ve karaiğer büyümesi semptomlar arasındadır. Hastalık otozomal çekinik olarak taşınır. Niemann-Pick hastalığı kalıtılan gen, belirti ve semptomların çeşitlerine göre 4 farklı temel türde görülür: tip A, tip B, tip C1 ve tip C2.
Belirti ve Semptomlar
Hepatosplenomegali Tip A, en şiddetli türdür, erken çocukluk döneminde başlar ve genellikle Yahudi ailelerde görülür. Zayıflık, normalden büyük boyutta karaciğer ve dalak, şişkin lenf düğümleri, derin beyin hasarı gözlemlenen semptomlardır. Aynı zamanda hastalığa sahip çocuklar göz muayenesiyle tespit edilebilen ‘Japon bayrağı görünümü (cherry red spot)’ adı verilen göz anormalliğine sahip olurlar. Tip A Nieckmann hastalığına sahip çocuklar nadiren 18 aydan fazla yaşarlar.
Tip B ergenlik öncesi dönemde kas koordinasyon bozukluğu ve periferik nöropati (motor, duyusal ve otonomik periferik sinirlerin disfonksiyonu) semptomlarıyla birlikte ortaya çıkar. Dalak ve karaciğer büyümesi (hepatosplenomegalİ), kısa boyluluk, tekrarlayan karaciğer enfeksiyonları ve kanda düşük seviyeli trombosit (trombositopeni) semptomlar arasındadır. Niemann Pick Tip B hastalığı SMPD1 genindeki değişikliklerden kaynaklanır. Otosomal çekinik genle aktarılır. Hastalığa sahip bireyler yetişkinlik dönemine kadar yaşarlar. Tip A ve B türünde sfingomiyelinaz enzimi aktivitesindeki yetersizlik sonucunda zehirli miktarda sfingomiyelin (her bir vücut hücresinde bulunan yağlı bir madde) oluşumu gözlemlenir.
Tip C1 ve C2 türünde gözlemlenen semptomlar çok benzerdir; yalnızca genetik sebeplerle birbirinden ayrılrlar. Niemann Pick Tip C1 ve C2 hastalığı genellikle çocukluk döneminde görülmeye başlar ancak herhangi yaam döneminde belirti ve semptomları ortaya çıkabilir. NPC1 ve NPC2 proteinlerinin eksikliği sonucu ortaya çıkar. Hastalığa sahip bireylerde genellikle kas koordinasyonu bozukluğu (ataksi), gözleri düşey olarak hareket ettirememe (VSGP), zayıf kas tonusu (distoni), şiddetli karaciğer hastalığı, interstisyel akciğer hastalığı gözlemlenir. Zamanla kötüleşen yutma ve yürüme güçlüğü yaşarlar. Hastalık sahibi bireyler yetişkinlik dönemine kadar yaşayabilirler.
Genetik Görülme Sıklığı
Niemann Pick Tip A ve B hastaığı tahminen her 250 000 bireyden birini etkiler. Tip A, Eskenazi (doğu ve orta Avrupa) Yahudilerinde genel nüfusa göre daha sıklıkla görülür. Eskenazi nüfusunda görülme sıklığı yaklaşık 40 000 kişide birdir.
Niemann Pick Tip C1 ve C2 hastalığı 150 000 kişiden birini etkiler; ancak tip C1 çok daha yaygındır. Hastalık daha sıklıkla Nova Scotia’ya yerleşmiş Fransız-Akadyan asıllı bireylerde meydana gelir.
Kalıtım Paterni/ Deseni
Hastalık otosomal çekinik yapılanmayla aktarılır. Bunun anlamı her bir hücredeki her genin iki kopyasının mutasyona sahip olduğudur. Otozomal çekinik gen sahibi her bireyin ebeveynleri mutasyona uğramış genin bir kopyasını taşır ancak genellikle durumun belirti ve semptomlarını göstermezler.
Teşhis Yöntemleri ve Tedaviler
Hastalığın halihazırda bir tedavi yöntemi bulunmamaktadır. Tedaviler destekleyici niteliktedir. Çocuklar genellikle enjeksiyon ve ilerleyici nörolojik kayıp sebebiyle ölür. Tip A hastalığına sahip bireyler için de tedavi yöntemi bulunmamaktadır. Tip B hastalığına sahip bireylerin tedavisi için kemik iliği nakli uygulanmaktadır. Enzim replasmanı ve gen terapisinin gelişimi de tip B için yardımcı olabilir. Bireyin beslenme düzenini kısıtlamak doku ve hücrelerdeki yağ oluşumunu engellemez.
Hastalıkla İlişkili Genler
Niemann Pick tip A ve tip B hastalığı SMPD1 geninde meydana gelen mutasyolar sebebiyle ortaya çıkar. Bu gen asit sfingomiyelinaz enziminin üretimini tetikler. Bu enzim hücre içinde farklı türdeki moleküllerin bozunma ve geri dönüşümünün gerçekleştiği lizozomda bulunur.Asit sfingomiyelinaz, sfingomiyelin adı verilen lipidin (yağ) ceramide adı verilen diğer bir lipid türüne dönüşmesinden sorumludur. SMPD1 geninde meydana gelen mutasyonlar sfingomiyelin lipidinin bozunmasında azalmaya sebep olan acid sfingomiyelinaz enziminin eksikliğine yol açar. Bu da hücrede sfingomiyelin kümeleşmesine sebep olur. Bu lipid hücrede işlevsel bozukluğa ve neticede ölümüne sebep olur. Hücre kaybı, doku ve organların işlevini bozar. Bunlar Niemann Pick tip A ve tip B hastalığına sahip bireylerde bulunan beyin,dalak, karaciğer ve akciğeri kapsar.
NPC1 veya NPC2 genlerinin her ikisinde de meydana gelen mutasyonlar Niemann Pick tip C hastalığına sebep olur. Bu genlerden üretilen proteinler yağların hücre içi hareketini sağlar. Genlerde meydana gelen mutasyonlar, kolestrol ve diğer lipidlerin hareketini engelleyen proteinlerin işlev kaybına dolayısıyla proteinlrin hücre içinde kümeleşmesine yol açar. Çünkü bu lipidler uygun hücrede konumlarında değildir, lipidlere ihtiyacı olan birçok hücre fonksiyonu hasar görmüştür. Niemann Pick tip C1 ve tip C2 hastalığın sahip bireylerde yağların birikimi doku ve organ hasarına , hücrede işlevsel bozukluğa yol açmasının yanı sıra hücre ölümüne sebep olur.
Hastalığın Diğer İsimleri
• Lipid histiyositoz
• Nöronal kolestrol lipidoz
• Nöronal lipidosis
• NPH
• Sfingomiyelin lipidosis
• Sfingomiyelin/ kolestrol lipidosis
• Sfingomiyelinaz eksikliği
Kaynakça
http://www.itf.istanbul.edu.tr/goz/Retinal_Arter.pdf
https://www.turkiyeklinikleri.com/article/en-periferik-noropatiler-59017.html
https://ghr.nlm.nih.gov/condition/niemann-pick-disease#synonyms
https://www.ninds.nih.gov/Disorders/All-Disorders/Niemann-Pick-Disease-Information-Page#disorders-r2
https://www.omim.org/entry/257220?search=niemann%20pick%20disease&highlight=%22niemann%20pick%20disease%22%20disease%20niemann%20pick#clinicalFeatures