Genel Bilgi
Abetalipoproteinemi, diyet yağların, kolesterolün ve yağda çözünen vitaminlerin tam olarak emilememesiyle karakterize bir hastalıktır. Belirti ve bulguları yaşamın ilk birkaç ayında görülmeye başlanır. Gelişme geriliği, ishal, akantositoz* , dışkı anormallikleri bunlardan bazılarıdır. Hastalığın diğer özellikleri çocukluğun ilerleyen dönemlerinde görülür ve sıklıkla sinir sisteminin fonksiyonlarına zarar verir. Yavaş zihinsel gelişim, zayıf kas koordinasyonu, ilerleyici ataksi ve retinitis pigmentosa denilen bir göz hastalığına sebep olur. Semptomların birçoğu Vitamin E nin emilim ve taşınmasındaki sorunlardan kaynaklanır. Abetalipoproteinemi MTTP geninin mutasyonundan kaynaklanır ve otozomal resesif olarak kalıtılır. Erken tanıda yüksek doz vitamin E terapisi, orta zincirli yağ asidi takviyeleri sinir sistemi anormalliklerinin gelişim sürecini yavaşlatabilir. Erken teşhis konulan hastaların birçoğunun uzun vadede sonuçları oldukça iyidir. Hastalık tedavi edilmediği durumda erken ölümle sonuçlanabilir.
*( Akantosit:Sitoplazmik sıkıntılar içeren alyuvar)
Belirti ve Semptomlar
Abetalipoproteinemi’nin belirti ve bulguları yaşamın ilk birkaç ayında görülür. Şunları içerebilir:
-Bebeklikte gelişim geriliği
-İshal ve steatore *
-Anormal, yıldız şekilli kırmızı kan hücresi (akantosit)
-Çocukluk döneminde başlayan sinir sistemi bulguları: Yavaş zihinsel gelişim, periferal nöropati, zayıf kas koordinasyonu, ataksi, istemli harekete bağlı tremor (titreme)
-Gözdeki (oftalmolojik) semptomlar: Gece görüşünde ve renkli görüşte azalma, gençlik döneminde görülen Retinitis pigmentosa, yavaş ilerleyen görme bozukluğu(sıklıkla 40 yaşlarında körlüğe yol açar)
Birçok hastalıkta semptomlar kişiden kişiye değişmektedir. Aynı hastalığa sahip tüm insanlarda bütün semptomlar görülmeyebilir.
*(Steatore:Yağların ince bağırsakta kusurlu ya da yetersiz emilişi sonucu dışkının aşırı yağ içermesi; yağlı dışkı çıkışı) gibi sindirim sistemi bozuklukları (kötü kokulu dışkı)
Genetik Değişiklikler
Abetalipoproteinemi MTTP genindeki mutasyonun sebep olduğu bir hastalıktır. MTTP geni beta-lipoproteinlerin oluşumunda görevli olan proteinlerin yapılması için vücuda talimatlar verir. Bu lipoproteinler vücutta yağ, kolesterol ve yağda çözünen vitaminlerin (A,D,E,K) emilimi ve kanda taşınabilmeleri için gereklidir. MTTP genindeki mutasyon beta-lipoprotein eksikliğine sebep olur. Bu da bu maddelerin emilimi ve taşınmasında yetersizliğe sebep olur. Dolayısıyla hastalarda beslenme problemleri ve nörolojik problemler görülür.
Kalıtım
Abetalipoproteinemi otozomal çekinik olarak kalıtılır. Bu demektir ki hastaların her hücrelerinde hastalıktan sorumlu genin iki kopyasında da bir mutasyon olmak zorundadır. Hastalıktan etkilenen kişiler, sorumlu genin mutasyona uğramış her bir kopyasını bir ebeveyninden alırlar ve bu ebeveynler taşıyıcı olarak adlandırılırlar. Otozomal resesif karakterdeki bir hastalığın taşıyıcıları hastalıktan etkilenmezler, onlarda hastalığın belirti ve bulguları görülmez. Eğer bu taşıyıcıların çocukları olursa , her bir çocuk:
-%25 ihtimalle hastadır.
-%50 ihtimalle ebeveynleri gibi taşıyıcıdır.
-%25 ihtimalle ne hastadır ne de taşıyıcıdır.
Teşhis Yöntemleri
Genetic Testing Registry (GTR)(Genetik Test Kayıt Memurluğu) Abetalipoproteinemi ile ilgili kullanımda olan genetik testler hakkında bilgi vermektedir. GTR’nin hedef kitlesi sağlık bakımı sunan kişiler ve araştırmacılardır. Hastalar ve genetik testlerle ilgili özel soruları olan kişiler sağlık bakımı sunan kişilerle ya da genetik uzmanlarıyla ileteşime geçmelidirler.
Eğer ailede mutasyon tespit edildiyse ve bebeğin hasta olma riski yüksekse Prenatal (Doğum öncesi) testler kullanılabılır.
Tedavi
Abetalipoproteinemi hastaları özel bir diyet talimatı için bir diyetisyen veya yetkin bir tıp uzmanına danışmalıdır. Tedavi çok büyük dozda vitamin E takviyesi içermesinin yanı sıra diğer yağda çözünen vitaminleri de içerir (A,D,K). Linoleik asit takviyeleri de tavsiye edilmektedir.
Bazı diyet değişiklikleri ya da kısıtlamalar karında oluşabilecek rahatsızlıkları önlemek için gereklidir. Az yağlı diyet sindirim sistemine yardımcı olabilir. Orta zincirli yağ asitleri bir uzman denetiminde diyette yağ kaynağı olarak kullanılabilir.
Yetişkinlerde hastalığın tedavisi hastalığa bağlı ortaya çıkan belirli rahatsızlıklara odaklanır ve hastalığın belirti ve bulgularına bağlıdır. Hastalar lipidolojist, gastroenterolojist, hepatolojist, oftalmolojist ve nörolojist gibi birkaç uzmana danışmaya ihtiyaç duyabilir.
Hastalığın Seyri
Erken teşhis konulan hastaların birçoğunun uzun vadede sonuçları (prognozları) oldukça iyidir. Ancak her kişinin iyileşme durumu beyin ve sinir sistemindeki problemlerin büyüklüğüne bağlıdır. Bu nedenle prognoz değişiklik göstermektedir. Uzun dönem vitamin eksikliği olan insanlarda , özellikle vitamin E, çok sınırlı ataksi (uzuvlarda koordinasyon kaybı) ve yürüyüşte problemler görülebilir. Bazı insanların retinası (gözdeki ağ-tabaka) gittikçe bozulabilir ve körlük gelişebilir.
Hastalığın Diğer İsimleri
Bassen Kornzweig sendromu;
Mikrozomal trigliserit transfer proteini eksikliği;
ABL;
Apolipoprotein B eksikliği;
Betalipoprotein eksikliği sendromu;
Konjenital betalipoprotein eksikliği sendromu;
MTP eksikliği;
Homozigot ailesel betalipoproteinemi.
Kaynakça
https://rarediseases.info.nih.gov/diseases/5/abetalipoproteinemia